ارزیابی شدت و ریسک بیابان‌زایی و ارائه برنامه‌های مدیریتی (منطقه مورد مطالعه: دشت قاسم آباد بجستان، استان خراسان رضوی)

بیابان‌زایی، خطر و تهدیدی جدّی برای محیط طبیعی است و ارزیابی ریسک به عنوان ابزاری کاربردی، امکان برنامه‌ریزی و مدیریت، در دوره‌های زمانی مختلف را برای مقابله و کاهش خطر آن فراهم می­کند. این پژوهش با هدف ارزیابی شدت خطر و ریسک بیابان‌زایی و ارائه برنامه‌های مدیریتی در منطقه بیابانی دشت قاسم‌آباد بجستان استان خراسان رضوی انجام شد. شدت بیابان‌زایی، با استفاده از مدل ایرانی IMDPA به‌دست آمد. ریسک بیابان‌زایی منطقه نیز با استفاده از نقشه شدت، ارزیابی عناصر در معرض خطر و آسیب‌پذیری محیطی تهیه شد. نتایج نشان داد شدت خطر بیابان‌زایی منطقه براساس مدلIMPDA در دو طبقه متوسط 25/22 درصد و شدید 75/77 درصد بوده و از بین عوامل مؤثر؛ معیارهای فرسایش بادی، پوشش‌گیاهی، خاک و آب زیرزمینی به ترتیب با ارزش متوسط وزنی 57/3، 24/3، 3/3، 87/2 بیشترین تأثیر را در شدت بیابان‌زایی منطقه داشته‌اند. نتایج ارزیابی ریسک بیابان‌زایی نیز نشان داد در حدود 52 درصد بخش‌های شرق و شمال شرقی دشت قاسم آباد بجستان، در رتبه­های ریسک زیاد تا خیلی زیاد قرار دارد. لذا براساس نتایج به‌دست آمده از ریسک، واقعیّت زمینی و نظرات کارشناسی، تعدادی برنامه مدیریتی پیشنهاد و ارائه شد. در شرایط بحرانی و بر مبنای ارزش‌های ریسک خیلی زیاد، برنامه‌ها و اقدامات کنترلی، مانند عملیّات غنی‌سازی مراتع، افزایش پوشش‌گیاهی به­ویژه گیاهان مقاوم به شوری و خشکی و در شرایط غیربحرانی، راهبردها و اقدامات پیش‌گیرانه، مانند کشت گیاهان مقاوم به شوری و کشت هدفمند محصولات زراعی، و همچنین در برخی مناطق، حفظ وضعیّت موجود برای جلوگیری از خطر بیابان‌زایی، قابل اجرا می‌باشد.